انیمیشن و یا همان پویانمایی، هنر جان بخشیدن به اشکال و تصاویر ثابت است. هنر انیمیشن و یا پویانمایی در تعریفی دیگر، یعنی تصاویر متحرک ضبط شده بر روی فریم های به هم پیوسته با این تفاوت و تمییز نسبت به فیلم، که هنرمند و خالق اثر بر تک تک فریم های ضبط شده آن قابلیت دست بردن و تغییر داشته باشد. به بیانی دیگر انیمیشن و پویانمایی، مجموعه ای از فریم های پیوسته است که هنرمند، آنها را تک تک ایجاد کرده و توهم حرکت را در آن به وجود آورده است. با این تعریف میتوان فیلم زنده و انیمیشن و پویانمایی و یا حتی جلوه های ویژه بصری ایجاد شده بر روی فیلم زنده را از هم تفکیک کرد.

هنر انیمیشن و پویانمایی تقریبا برای اولین بار توسط کارگردانی فرانسوی به نام جرج ملیس در فیلم ( سفر به ماه ) آنهم با تکنیک توقف ضبط دوربین و تغییر محتوای قاب تصویر و سپس ضبط دوباره آن و تکرار این روند که تقریبا همان تکنیک استاپ موشن ( Stop Motion ) در انیمیشن و پویانمایی است ، انجام پذیرفت.

در سال ۱۹۰۸ میلادی هنرمند دیگری از فرانسه به نام امیل کول با نقاشی کردن فریم به فریم تصاویر بروی کاغذ نقاشی و سپس عکس گرفتن از تک تک فریم ها اثری دو دقیقه ای با ۷۰۰ فریم تولید کرد به نام (Fantasmagorie) که کاراکتر های اصلی آن یک دلقک و مرد نجیبزادی ای بودند.

از آن زمان تا به امروز انیمیشن و پویانمایی راهی پر از فراز و نشیب را گذراند و دارای چندین مکتب گردید که مهمترین آنها مکتب زاگرب ، مکتب دیزنی و مکتب انیمه و یا مانگا می باشد.

انیمیشن و پویانمایی در این مسیر طولانی با بسیاری از مسایل و مشکلات دست و پنجه نرم کرد که مهمترین آنها بحران اقتصادی دهه ۳۰ آمریکا بود و در آن برهه از زمان بسیاری از کمپانی های فیلمسازی و انیمیشن و پویانمایی دچار ورشکستگی و تعطیلی گردیدند.

از آن زمان تا به امروز صنعت انیمیشن و پویانمایی با روند رشد فناوری و تکنولوژی همسو بوده و پیشرفت های بسیاری را داشته است.

در این روند رشد تکنیک های انیمیشن و پویانمایی نیز افزایش داشته که مهمترین آنها با آمدن تکنولوژی کامپیوتری شکل گرفت از جمله تکنیک های انیمیشن و پویانمایی کامپیوتری میتوان به انیمیشن ۳ بعدی (۳D) و ۲بعدی وکتور (۲D Vector) و جلوه های ویژه تصویری (Video Special Effects) اشاره کرد.

انیمیشن و پویانمایی کاربرد های گوناگونی دارند، از قبیل: تیزر های تبلیغاتی، برنامه های علمی آموزشی، جلوه های ویژه یا انیمیشن ترکیب شده با فیلم، ساخت انیمیشن برای سرگرمی کودکان و نوجوانان، ساخت محیط های شبیه سازی شده واقعی، ساخت بازی های کامپیوتری و… .

در انیمیشن و یا پویانمایی با چند عنصر اصلی سر و کار داریم که به تعریف آنها می پردازیم.

فریم و یا قاب تصویر به تک تصویری ثابت که توسط هنرمند و یا ابزار ، ایجاد شده که با پخش این فریم ها در پس هم تصویر متحرک دیده می شود.

کلید اصلی ( key frame ) :

اگر ما یک حرکت در انیمیشن و یا پویانمایی را به بخش های کوچکتری تقسیم کنیم به فریم ابتدا و یا انتهای یک بخش آن حرکت ، کلید اصلی آن حرکت گفته می شود برای مثال اگر در نظر داشته باشیم که دست یک کاراکتر را که به صورت مستقیم از بالا به پایین می آورد ، انیمیت کنیم دو کلید اصلی داریم.

اولی حالت و جایگاه دست در ابتدای حرکت و دومی حالت و جایگاه دست در انتهای حرکت اما اگر در بین این مسیر، بخواهد چیزی را بردارد ، حرکت به سه بخش تقسیم می شود ابتدا حرکت سپس برداشتن جسم و در نهایت حرکت دست با جسم برداشته شده به سمت پایین که هر بخش کلیدهای اصلی خود را دارد. در نهایت می توان اینطور بیان کرد که به نقاط عطف و کلیدی یک حرکت ، فریم اصلی و یا key frame گفته می شود.

فریم میانی ( between frame ) :

به فریم مابین کلید های اصلی در یک حرکت ، فریم میانی گفته می شود که محتوا و تعداد آن به نوع و سرعت حرکت بستگی دارد.

در انیمیشن و یا پویانمایی با پخش ۲۵ فریم در ثانیه برای فرمت پخش پال pal ایجاد توهم حرکت می شود بنابراین اگر یک حرکت پایین آوردن دست می خواهد یک ثانیه طول بکشد ما ۲ فریم اصلی و ۲۳ فریم میانی (در انیمیشن کامل یا full frame Animation) داریم و اگر می خواهیم این حرکت سریعی باشد تعداد فریم کمتری به آن اختصاص می دهیم. این مبحث یعنی تخصیص تعداد فریم مناسب یکی از مهمترین مباحث در فیزیک انیمیشن و یا پویانمایی است.

در مورد تمامی این مباحث مربوط به انیمیشن و یا پویانمایی به تفصیل توسط مقالات و ویدئو های آموزشی در خدمت شما عزیزان خواهیم بود.

در ادامه به معرفی کوتاهی از تکنیک های انیمیشن و یا پویانمایی از ابتدا تا به امروز می پردازیم که در مقالات جداگانه به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.

انیمیشن و پویانمایی روی طلق (Cell Animation) :

روشی است که در آن طراحی ها روی طلق اجرا و رنگ آمیزی شده و سپس روی زمینه یا ” بک گراند” قرار می گیرند و معمولا دو فریم از هر تصویر فیلمبرداری می شود. تعداد فریم های برای هر تصویر متناسب با موضوع و نوع حرکت ، قابل تغییر است.

بزرگترین محدودیت در این تکنیک هزینه زیاد تهیه برگه های سل و عدم توانایی از استفاده دوباره آنها و همچنین محدودیت در تعداد سل های روی هم قرار داده شده در حین فیلبرداری از آنهاست به طوری که اگر از تعداد بیشتر از حد مجاز روی هم برگه های سل استفاده گردد ، تصویر به زردی می زند این محدودیت تعداد به کیفیت برگه های سل بستگی داشت که از ۴ تا ۱۰ لایه متغیر بود. برای مثال می توان به فیلم های والت دیزنی تا دهه ۴۰ میلادی اشاره کرد.

انیمیشن و پویانمایی روی کاغذ (Paper Animation) :

در این روش به دلیل عدم استفاده از طلق ، زمینه ها ساده تر انتخاب شده و تمامی اجزای صحنه برای هر نقاشی مجددا کشیده می شود. از ویژگیهای مهم این روش یکی مواج بودن تصاویر و دیگر ، سادگی پس زمینه است. ابزاری که در این روش به کار می رود ، می تواند مدادهای مختلف ، راپید ، قلم فرانسه، پاستل، آبرنگ، رنگ روغن و یا هر وسیله تازه دیگری باشد . برای مثال می توان به فیلم تداعی ساخته نورالدین زرین کلک اشاره کرد.

انیمیشن و پویانمایی بدون دوربین (Animation Without Camera) :

یکی از ساده ترین و ارزان ترین راههای ساخت فیلم انیمیشن ، شاید همین روش باشد. زیرا می توان با استفاده از نوار فیلم خام یا نور خورده، بدون استفاده از دوربین و مراحل لابراتوری، فیلم ساخت.
اگر فیلم خام را ظاهر کنیم و یا فیلم های قدیمی و مستعمل را با مقداری آب ژاول شستشو دهیم ، نوار شفا فی به دست می آید که می توانیم با ابزار مختلفی مثل مداد چرب، مرکب، رنگ روغن و یا وسایل دیگری ، روی هرفریم آن پی درپی طراحی کنیم که حاصل آن ، فیلم انیمیشن است، همچنین با ایجاد خراش روی فیلم می توان انیمیشن های خالص، زیبا و موثری را خلق کرد.

برای اجرای این روش از فیلم ۱۶ میلیمتری می توان استفاده کرد ، ولی بهتراست برای تسهیل کار و گرفتن نتیجه بهتر از کادرهای بزرگتری مثل ۳۵ میلیمتری و یا حتی ۷۰ میلیمتری استفاده شود.

بهترین نمونه روش خراش روی فیلم، کار خانم “کارولین لیف” ( آنسی ۹۱ “Annecy91″ ) را به خود اختصاص داد. همچنین می توان ” مک لارن”(Mc Laran) را که سالهای بسیاری از عمرش را صرف تجربه این روش نمود و دستاوردهای با ارزشی را خلق کرد، به عنوان ابداع کننده و توسعه دهنده این روش دانست.در این روش هنرمندان مختلف، حتی از ترکیبات شیمیایی مختلف که تاثیرات خاصی را روی فیلم می گذاشت برای زیبا شناسی این آثار انیمیشن و یا پویانمایی استفاده کرده اند.

انیمیشن و پویانمایی کات اوت ( cut out ) یا پویانمایی با بریده مقوا :

کاراکتر و یا کاراکتر ها با بریده مقوا ساخته و مفصل گذاری می شود و گاه به صورت کولاژ (Collage) یعنی با بریده مواد دیگری مانند پارچه، نخهای مختلف، کاموا، کاغذهای گوناگون روزنامه و یا عکس شکل می گیرد و زیر دوربین، فریم به فریم حرکت داده و فیلمبرداری می شود. لی لی حوضک ساخته وجیه الله فرد مقدم، ازنمونه های خوب این روش به شمار می رود. این تکنیک به صورت کات اوت سایه ای (Silhouette Animation) نیز اجرا می شود، با این ترتیب که اشکال لازم را از مقوای سیاه می سازند و از پشت به آن نور می تابانند. در این صورت بیننده می تواند تصویر را به صورت سایه های بسیار مشخص که حرکت می کنند، ببیند. در واقع می توان سایه بازی های خاور دور را سرچشمه این تکنیک دانست.

انیمیشن و پویانمایی سه بعدی :

این تکنیک با فیلمبرداری تک فریم از کاراکترهای عروسکی یا هر کاراکتر سه بعدی دیگر اجرا می شود. یعنی از هرحرکت عروسک هایی که مفصل های فرم پذیری دارند ، یک یا دو فریم فیلم گرفته می شود. این تکنیک گاهی نیز با احجام و اشیایی مانند میخ و چکش، چراغ مطالعه، مهره های شطرنج و یا هر شی سه بعدی دیگری اجرا می شود. ” کلیمیشن” (Claymation) نیز کار سه بعدی دیگری است. در گذشته کاراکترها و برخی از عناصر پس زمینه با گل ساخته و سپس حرکت داده می شدند. ولی امروزه با استفاده از خمیر مجمسه سازی و موم یا مواد مشابه دیگری ساخته و حرکت داده می شوند.

انیمیشن با عکس ( Photo Animation) :

ازسوژه در حال حرکت، عکسهای پی در پی گرفته می شود و با انتخابی از آنها و تغییرات دیگر، دور عکسها بریده شده و سپس روی پس زمینه، که ممکن است عکس یا نقاشی باشد، قرار می گیرند و فیلمبرداری می شوند. گاه ممکن است به جای عکس، از فتوکپی استفاده شود. این شیوه نیز به علت تغییراتی که در عکس به وجود می آید ، جذابیتی ویژه پیدا می کند، که می توان با استفاده از مداد رنگی یا پاستل جلوه های گرافیکی ویژه ای را خلق نمود، همچنین از فتوکپی رنگی هم می توان استفاده کرد.

پیکسیلیشن ( زنده نمایی ) (Pixilation) :

در این روش ، کاراکتر زنده، بازیگر نقش اصلی است و مقاطعی از حرکت کاراکتر انتخاب شده و چند کادر فیلمبرداری می شود. حاصل، حرکت منقطع بازیگر است که با سرعتهای متفاوت و متناسب موضوع فیلم ، حالتی تازه و بدیع را القا می کند. به عنوان نمونه می توان فیلم سیاه و سفید، ساخته سهراب شهید ثالث را نام برد.

پین اسکرین ( تخته سنجاق )(Pin Screen) :

برای اجرای این تکنیک، هزاران سوزن در یک صفحه جاسازی شده و با تغییر ارتفاع این سوزنها و نیز نور پردازی از یک زاویه بخصوص، تصاویری به وجود می آید که حاصل انعکاس نور بر مقطع سوزنها می باشد. در این روش انیماتورها در پشت و جلو صفحه عمودی (pin Screen) قرار می گیرند و سوزنها را به حرکت در می آورند. برای مثال می توان به فیلم زیبایی ناب، کار مشترک الکساندر الکسیف(Alexander Alexeieff) و کلر پارکر (Claire Parker) ، که ابداع کننده این تکنیک بوده اند، اشاره نمود.

انیمیشن و پویانمایی زیر دوربین (Under Camera Animation) :

در این روش یک صفحه شیشه ای را که از زیر نور پردازی شده، انتخاب می کنند ، و روی آن اجسام ریزی مثل ماسه، خرده های چوب، خرده های چای، منجوق و یا مواد ریز دیگری ریخته و به آن شکل می دهند. سپس با تغییر تدریجی و مرحله ای تصاویر و فیلمبرداری فریم به فریم از آنها فیلم انیمیشن می سازند. ویژگی این روش در این است که اکثر کارهای طراحی یا نقاشی، زیر دوربین و به هنگام فیلمبرداری تک فریم انجام می شود و چون تغییرات فی البداهه هستند، تصاویر زیبایی تشکیل می دهند که حس بیشتری را از فضای فیلم به بیننده منتقل می سازند. مثل فیلم، خیابان (Street) ساخته کارولین لیف (Carolin Leaf).

روتوسکپی (Rotoscopy ) :

ابتدا فیلمی از کاراکترهای زنده تهیه می شود، سپس با الگو قراردادن حرکت کاراکترها در فیلم، طراحی های جدید تهیه شده و فیلمبرداری می شوند که البته تکنیکی است که در خدمت بعضی از روشهای فوق می تواند قرار گیرد. استفاده از روش روتوسکپی را در غالب فیلم های به یاد ماندنی کمپانی والت دیزنی می توان دید.

داینامیشن (Dinamation):

در این تروکاژ با استفاده از روش نمایش از پشت، صحنه های عروسکی، با طبیعت و تصاویر واقعی از موجودات زنده پیوند زده می شوند و دنیای خیالی با دنیای واقعی درهم می آمیزند. ابتدا هنرپیشه ها به کمک تخیل و دکوپاژ دقیقی که کارگردان بر مبنای سناریو در دست دارد ، با موجودات خیالی که وجود خارجی ندارند، حرف می زنند و یا به ایفای نقش می پردازند. مثلا با یک اسکلت فرضی هشت دست که به وسیله شمشیری می جنگند. کلمه داینامیشن همواره نام ری هاری هاوزن (Ray Harry Hausen) را تداعی می کند. وی فیلم های متعددی با این روش ساخته است که هفتمین سفر سندباد یکی از نمونه های خوب این روش است.

انیمیشن و پویانمایی کامپیوتری (Computer Animation ) :

در این روش طراحی های بین دو کلید، ایجاد بافت، پرسپکتی، رنگ، زاویه دید، جهت گردش و سیکل های حرکتی به وسیله کامپیوتر انجام و کامل می شود، با این ترتیب که اطلاعات لازم به کامپیوتر داده، و حرکات مورد نظر برنامه ریزی می شود و بقیه کارها با کامپیوتر است.

دیاگرام انیمیشن (Diagram Animation) :

در این روش از همه امکانات انیمیشن استفاده نمی شود، بلکه فقط از شکلهای ساده، خطوط و یا فلش ها برای نشان دادن بعضی از موضوعات بسیار ساده استفاده می شودکه غالبا کاربرد آموزشی دارند.